Chùa Bà Đức Sanh tọa lạc tại khu phố 1, phường Đức Thắng, thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận, có một địa chỉ tâm linh để người dân địa phương gửi gắm niềm tin và hy vọng vào các vị nữ thần phù trợ việc sinh đẻ. Đó là chùa Bà Đức Sanh – một nét đẹp văn hóa của tín ngưỡng thờ Mẫu, một loại hình tín ngưỡng văn hóa dân gian độc đáo và hiếm thấy ở Bình Thuận.
Những hạng mục công trình chính của chùa được bố trí theo dạng chữ Tam, với một kết cấu kiến trúc dân gian rất tiêu biểu là “Trùng thiềm điệp ốc” (tức là hiên liền hiên, mái nhấp nhô san sát). Quần thể chùa Bà Đức Sanh bao gồm: chính môn, cổng tam quan, tiền sảnh, chánh điện, nhà võ ca, nhà nhóm, nhà khói và cổng hậu. Với dạng kiến trúc “Tứ trụ” thường thấy ở các đình, chùa, lăng vạn ở Bình Thuận.
Những bà mẹ mang thai đến chùa cầu xin “Tam Vị Thánh Mẫu” phù hộ, trợ giúp cho việc mang thai, “vượt cạn” được thuận lợi, mẹ tròn con vuông, cầu xin cho những đứa bé sinh ra được nuôi dưỡng khỏe mạnh. Trong thực tế nhiều phụ nữ hiếm muộn sinh đẻ hoặc nuôi con khó tìm đến chùa và đã được toại nguyện. Điều này không chỉ có ý nghĩa về mặt tâm linh, mà nó còn thể hiện được một nét đẹp văn hóa tín ngưỡng đậm tính nhân văn khi hướng con người tới niềm tin hướng thiện và niềm hi vọng lạc quan sâu sắc.
Hàng năm tại chùa Bà diễn ra 3 lễ chính: Lễ tế Xuân diễn ra trong 3 ngày 18,19 và 20 tháng 3 âm lịch (gồm nghi lễ tế Tiền hiền và lễ vía đắc đạo đức bà Thai Sanh); Lễ vía năm bà Ngũ Hành diễn ra vào ngày mùng 8 tháng 6 âm lịch và lễ tế Thu diễn ra ngày mùng 2, 3 tháng 10 âm lịch. Thu hút đông đảo người dân đến chùa lễ bái. Ngoài ra vào các ngày mùng 1, rằm hàng tháng cửa chùa luôn rộng mở đón người dân vào thắp nhang lễ bái.
Chùa Bà Đức Sanh thờ “tam vị Thánh Mẫu” hiện thân của đức mẹ bảo bọc thiên chức làm mẹ của người phụ nữ, gắn liền với nét đẹp văn hoá của tín ngưỡng thờ Mẫu, một hình thức tín ngưỡng dân gian đặc biệt của người dân Bình Thuận nói riêng và các tỉnh khu vực phía Nam nói chung. Chính sự linh hiển, chở che của “tam vị Thánh Mẫu” đã được nhà nước phong kiến triều Nguyễn thừa nhận và tặng sắc phong.
Nội dung sắc phong cấp ngày 8 tháng 10 năm Duy Tân thứ 7 (1913):
Sắc Bình Thuận tỉnh, Hàm Thuận phủ, Đức Thắng xã phụng sự Thai sanh Vân Tiêu, Quỳnh Tiêu, Bích Tiêu tam vị Thánh Mẫu nương nương chi thần, nẫm trứ linh ứng, hướng lai vị hữu dự phong. Tứ kim phi thừa cảnh mệnh, miễn niệm thần hưu, trứ phong vi Dực bảo Trung hưng Linh phù chi thần, chuẩn y cựu phụng sự. Thần kỳ tướng hựu bảo ngã lê dân. Khâm tai!
Duy Tân thất niên, thập nguyệt sơ bát nhật.
Sắc mệnh chi bảo(ấn)
Dịch nghĩa:
Sắc xã Đức Thắng, phủ Hàm Thuận, tỉnh Bình Thuận thờ phụng ba vị Thánh Mẫu nương nương tôn thần là đức Thai sanh Vân Tiêu, Quỳnh Tiêu, Bích Tiêu, giúp nước cứu dân từng nhiều lần hiển hiện linh ứng, trước nay chưa được dự phong. Ta nay vâng theo mệnh sáng của trời, nghĩ nhớ đức tốt của thần, phong là thần Dực bảo Trung hưng Linh phù, chuẩn cho thờ phụng như cũ. Thần thì phải giúp đỡ bảo vệ cho dân đen của ta, kính đấy!
Ngày 8 tháng 10 năm Duy Tân thứ 7 (1913).
(Có đóng ấn “Sắc mệnh chi bảo”)
Bên cạnh những giá trị về văn hóa tâm linh, chùa Bà Đức Sanh được coi là một công trình kiến trúc nghệ thuật dân gian bề thế, trang nghiêm, được bảo lưu gần như nguyên vẹn những giá trị vốn có ban đầu. Các hạng mục kiến trúc được bố trí theo dạng chữ “tam” nối ghép từ trước ra sau trên một trục thẳng bao gồm: Chính Môn, Cổng Tam Quan, Tiền Sảnh, Võ Ca, Chính Điện, nhà Nhóm, nhà Khói và Cổng Hậu. Chùa Bà Đức Sanh là nơi còn bảo lưu được nhiều di vật cổ có giá trị về điêu khắc nghệ thuật và lịch sử văn hóa. Đáng kể nhất là nghệ thuật điêu khắc, tạo hình trên các hương án, khám thờ, bao lam, thủ quyển bài trí bên trong nội thất cũng như trên các bộ phận trong kết cấu kiến trúc các nóc nhà như kèo, trính, con đội… tạo nên những tác phẩm điêu khắc nghệ thuật dân gian hoàn mỹ. Đến nay, chùa Bà Đức Sanh còn lưu giữ nhiều tư liệu Hán Nôm quý như: hoành phi, câu đối, sắc phong, bảng ghi công đức… đặc biệt là 2 sắc phong dưới đời vua Duy Tân và Khải Định.
